کتاب درمانی چگونه انجام می شود؟
درمانگر با استفاده از ماجراهای کتاب‌های داستانی، شعرها، نمایشنامه‌ها، داستان‌های کوتاه و کتاب‌های خودیاری به بیمار کمک می‌کند که درک عمیق‌تری از مشکلات و نگرانی‌هایش پیدا کند. کتاب درمانی موجب می‌شود به چالش‌هایی آگاه شویم که با آنها روبه‌رو هستیم و برای رفع نگران‌کننده‌ترین مشکلات خود راهکارهایی بیابیم.
کتاب درمانی چگونه انجام می‌شود؟
کتاب درمانی گروهی
کتاب درمانی تعامل پویای سه‌طرفه‌ای شامل کتاب، مشاور یا درمانگر و مراجعه‌کننده یا بیمار است و به این ترتیب انجام می‌شود:
- ابتدا مراجعه‌کننده درباره مشکلات یا حوزه‌های استرس در زندگی خود با مشاور صحبت می‌کند.
- سپس مشاور کتاب یا داستانی را برای مطالعه «تجویز می‌کند». کتاب یا داستان باید مستقیم با مشکل مراجعه‌کننده مرتبط باشد، طوری که او بتواند با شخصیت اصلی رمان یا داستان هم‌ذات‌پنداری کند. معمولا کتاب‌درمانگر کتاب یا کتاب‌ها را بر اساس روش درمانی مدنظر خود و مشکلات خاص بیمار توصیه می‌کند. مثلا ممکن است درمانگری که از روش رفتاردرمانی شناختی استفاده می‌کند، کتابی خودیاری را پیشنهاد دهد که در آن اصول این روش بیان شده است. همچنین درمانگری که در تروما تخصص دارد، می‌تواند رمانی درباره شخصیتی پیشنهاد دهد که در کودکی آزارش داده‌اند و از او سوءاستفاده شده است.
- سپس بیمار کتاب را می‌خواند یا تمرین‌های کتاب را طبق تجویز انجام می‌دهد.
- در جلسه بعدی، درباره کتاب یا تمرین‌ها بحث می‌شود و از مطالب کتاب برای کشف مکانیسم‌های مقابله، گذشته فرد یا سایر عوامل مرتبط با درمان استفاده می‌شود. مشاور و مراجعه‌کننده درباره این با یکدیگر صحبت می‌کنند که شخصیت اصلی چگونه مشکلات خود را مدیریت کرده است و اجرایی‌بودنِ راه‌حل یا راه‌حل‌های کتاب برای مراجعه‌کننده را بررسی می‌کنند.
بیشتر درمانگرانی که آموزش کتاب درمانی دیده‌اند، فهرستی از کتاب‌های مرتبط با مشکلات مختلف را دارند. وب‌سایت‌ها و پایگاه‌های داده آنلاینی نیز وجود دارند که برای هر مشکل سلامت روان کتاب‌هایی را پیشنهاد می‌دهند.
انواع کتاب درمانی
1. کتاب درمانی خلاقانه
معمولا در محیطی گروهی و با خواندن داستان و شعر و بحث‌کردن درباره آن انجام می‌شود. در این روش از ادبیات تخیلی (رمان، داستان کوتاه، شعر، نمایشنامه) و زندگی‌نامه برای بهبود سلامت روان استفاده می‌شود.
درمانگر با ترکیب‌کردن آثار ادبی‌ای که به‌دقت انتخاب کرده است، افراد را در سفری برای کشف خود هدایت می‌کند. این روش بیشتر زمانی مفید است که فرد می‌تواند با شخصیت اصلی هم‌ذات‌پنداری کند و در نتیجه این هم‌ذات‌پنداری، به روان‌پالایی عاطفی (emotional catharsis) برسد و تجربه‌های زندگی خود را بهتر درک کند.
2. کتاب درمانی رشدی
در محیط‌های آموزشی و برای توضیح‌دادن مسائل دوران کودکی و نوجوانی (مانند بلوغ) استفاده می‌شود. معمولا والدین را تشویق می‌کنند که از این روش برای کودکانشان استفاده کنند.
3. کتاب درمانی تجویزی
در کتاب‌درمانی تجویزی که به آن خودیاری (self-help) نیز می‌گویند، از مطالب خواندنی خاص و کتاب‌های راهنما در محیط‌های بالینی یا خانه استفاده می‌شود. هدف این روش کمک به اصلاح الگو‌های فکری، احساسات و اعمال و برطرف‌کردن انواع مشکلات سلامت روان است.
کتاب درمانی تجویزی می‌تواند با راهنمایی درمانگر یا بدون آن انجام شود. مثلا درمانگری که تکنیک‌های تنفس عمیق و مدیریت احساسات را به فرد آموزش می‌دهد، می‌تواند کتاب راهنمای عملی برای استفاده در خانه هم به او بدهد.
4. کتاب درمانی تلفیقی
در ترکیب با سایر روش‌های درمانی برای مهار مشکلات روان‌شناختی استفاده می‌شود.
آیا کتاب درمانی راهکار جدیدی است؟
تا?ثیر مثبت کتابخوانی بر روحیه و سلامت ذهن موضوع تازه‌ای نیست. بسیاری از جوامع باستانی، از جمله یونانی‌ها و مصری‌ها، کتابخانه را مکانی مقدس و دارای قدرت درمانی می‌دانستند. از آغاز قرن بیستم، روان‌شناسان پژوهش‌های رسمی درباره فواید کلی مطالعه و به‌‌ویژه کتاب درمانی را شروع کردند.
در اوایل قرن نوزدهم، پزشکانی مانند بنیامین راش و مینسون گالت شروع به استفاده از کتاب درمانی برای توان‌بخشی و درمان مشکلات سلامت روان کردند. در طول جنگ جهانی اول و دوم نیز برای کمک به مشکلات جسمی و عاطفی سربازان بازگشته از جنگ، از کتاب‌درمانی استفاده می‌شد.
در دهه 1950، کارولین شرودز بر اساس این فرض که مردم به‌شدت تحت‌تأثیر شخصیت‌های داستانی هستند که با آنها هم‌ذات‌پنداری می‌کنند، مدلی نظری را ارائه داد و استفاده از کتاب درمانی گسترش بیشتری یافت. در سال 1966، انجمن کتابخانه آمریکا تعریفی رسمی از کتاب‌درمانی ارائه کرد. در سال 1969، انجمن شعردرمانی تشکیل شد و شعردرمانی را که شکلی از کتاب درمانی است، به‌عنوان روشی درمانی معرفی کردند.
در دهه 1970، کتابداری به‌نام رئا روبین کتاب درمانی را به 2 دسته تقسیم کرد:
- رشدی (برای محیط‌های آموزشی)؛
- درمانی (برای محیط‌های سلامت روان).
در سال 1978، کتاب او با عنوان «استفاده از کتاب درمانی؛ راهنمای نظری و عملی» به تحولات در این زمینه کمک زیادی کرد. در سال 1983 نیز فدراسیون بین‌المللی کتاب‌درمانی تأسیس شد.